Hallo en welkom bij een nieuwe aflevering van ‘Waar zijn we mee bezig’. Vorige keer spraken we over ‘Blaffende honden bijten niet’ en het probleem van loslopende honden in België. Vandaag doen we het anders. We gaan het niet over één, maar over meerdere spreekwoorden hebben. Deze spreekwoorden brengen we in verband met de protesten van de boeren. We kijken ook naar de geschiedenis van de boer in België en wat voor invloed dat heeft op onze cultuur.
Net zoals in veel landen, was wat nu België is, vroeger een agrarische samenleving. Dat betekent dat het vooral een land van boeren was. Bijna iedereen werkte op het land. Het boerenleven was heel belangrijk, daarom hebben we veel spreekwoorden over boeren. Bijvoorbeeld, ‘Wat de boer niet kent, dat eet hij niet’. Dat zegt dat boeren vaak dingen niet vertrouwen die ze niet kennen. Dus, wat een boer kent, dat eet hij wel. En de dingen die een boer tegenkomt in het dagelijkse leven, dat wil zeggen de dingen waar een boer op een normale dag mee in contact komt, die gebruikt hij in spreekwoorden.
Dat het landbouwleven een grote rol speelt in onze cultuur, is duidelijk. In de jaren '90 was er een serie voor jongeren, genaamd ‘Buiten de zone’. In één aflevering maakten ze grapjes over hoe er in Vlaanderen alleen maar boerenfilms werden gemaakt. Hoewel dat nu anders is, en de laatste bekende Vlaamse boerenfilm die ik ken ‘Rundskop’ is, uit 2011, ben ik opgegroeid met het idee dat veel Vlaamse boeken, films en kunst over het leven op de boerderij gaan. Toen ik klein was, bracht ik de zomervakanties door bij mijn grootouders op het platteland, waar ze veel dieren hadden. De broer van mijn grootmoeder, dat is mijn oudoom, had zelfs een echte boerderij met varkens en koeien. Toen mijn moeder klein was, had ze zelfs een koe als gezelschapsdier. Dat om maar te zeggen dat voor mij het boerenleven nooit weg te denken was uit mijn familiegeschiedenis.
Misschien heb ik er een vertekend beeld van en zie ik het boerenleven als belangrijker dan het is, omdat ik er zelf mee ben opgegroeid. Maar ik weet dat ik niet de enige ben van mijn leeftijd die nog banden heeft met de landbouw. Dat is volgens mij ook de reden dat veel mensen, volgens het nieuws 9 van de 10 mensen, begrip hebben voor de boerenprotesten, zelfs als ze het niet altijd eens zijn met hoe de protesten worden geuit.
Laten we de koe bij de hoorns vatten, dat wil zeggen meteen beginnen, en kijken naar de landbouwgeschiedenis in België. En als ik het heb over ‘België’ in de jaren voordat België bestond, bedoel ik de gebieden die we nu België noemen
De geschiedenis van de landbouw in België is interessant en heeft veel verschillende kanten. Lang geleden, in de prehistorie, deden mensen aan landbouw uit zelfvoorziening. Dat wil zeggen om voor zichzelf te zorgen. Alles wat ze hadden was bedoeld voor eigen gebruik. Toen de Romeinen hier kwamen, veranderde dat. Zij zorgden voor nieuwe manieren van werken, nieuwe planten om te groeien en betere wegen en gebouwen.
In de middeleeuwen werkten veel boeren in België op grond die van rijke mensen of van de kerk was. Zij waren geen vrije mensen, maar moesten werken voor de eigenaar van het land. Ze verbouwden vooral graan, hadden dieren zoals koeien en schapen, en maakten eten voor iedereen.
In de 17e en 18e eeuw veranderde de manier van boeren in België. Boeren is zowel een werkwoord dat gebruikt wordt om het werk van de boer aan te duiden, als het meervoud voor het woord ‘boer’. De boeren begonnen meer te produceren voor de verkoop, niet alleen voor hun eigen familie. Ze gingen zich specialiseren in bepaalde planten of dieren. Er kwamen ook meer kleine boerderijen die door families werden gerund. Echte familiebedrijfjes.
Tijdens de industriële revolutie in de 19e eeuw veranderde er veel voor de landbouw in België. Boeren gingen meer letten op hoe snel en hoeveel ze konden produceren. Door nieuwe machines en manieren van werken konden ze meer eten en andere landbouwproducten maken.
Ook de twee wereldoorlogen hadden een enorme impact op de Belgische landbouw. Er was schaarste, dat wil zeggen een tekort aan arbeidskrachten en materialen, en de oorlogsschade was enorm. Na de Tweede Wereldoorlog begonnen boeren snel nieuwe manieren en machines te gebruiken om te boeren.
In de laatste twintig jaar is het aantal boeren in België gehalveerd. De landbouw is veel gemoderniseerd, met minder boerderijen maar een hogere productie per stuk land. Er wordt nu ook meer aandacht besteed aan het milieu, biologisch boeren en het volgen van de regels van de Europese Unie.
De landbouw heeft ook een diepe culturele impact gehad op België. Dit is terug te zien in de Belgische kunst, films en verhalen. Voor films had ik daarnet ‘Rundskop’ vermeld. De eerste boerenfilm waar de meeste Vlamingen aan zullen denken zal “De Witte” zijn, gebaseerd op het boek “De Witte van Sichem” van Ernest Claes. Het verhaal gaat over een jongen in een dorpje aan het begin van de 20e eeuw. Het gaat niet alleen over boeren, maar het leven op het platteland is wel heel belangrijk in het verhaal.
Een beroemd schilderij dat het leven van Vlaamse boeren laat zien, is "De Boerenbruiloft" van Pieter Bruegel de Oude. Het is gemaakt in 1567 en laat een trouwfeest zien. Je ziet hoe boeren feestvieren in een grote schuur. Een schuur is een gebouw, meestal van hout, waar gereedschappen, oogst en soms dieren gehouden worden. Het schilderij laat goed zien hoe mensen toen leefden, wat ze droegen en de sociale interacties. Dat is hoe ze met elkaar omgingen.
"Boerenpsalm" is een boek van Felix Timmermans. Het kwam uit in 1935. Het gaat over een boer, genaamd Wortel. Hij houdt heel veel van zijn land en gelooft in God. De wereld verandert, maar Wortel probeert hetzelfde te blijven. Het boek laat zien hoe mooi het leven op de boerderij is en hoeveel Wortel van de natuur houdt. Het is een lyrische ode aan het boerenleven en veel mensen vinden dan ook dat het niet overeenkomt met de werkelijkheid. Met het harde leven van de boer.
En dat was het voor de geschiedenis en waar je het boerenleven kan terugvinden in onze cultuur. Er zijn natuurlijk nog veel meer voorbeelden, maar ik wil het nu hebben over de spreekwoorden. Omdat er zoveel uitdrukkingen zijn die gebaseerd zijn op het landbouwleven, heb ik er enkele van mijn favoriete uitgekozen om te bespreken. Om het actueel te houden, pas ik ze toe op de boerenprotesten van de voorbije weken.
Het eerste spreekwoord dat we bespreken is: "Als de vos de passie preekt, boer pas op je kippen." Dit spreekwoord waarschuwt ons om voorzichtig te zijn met mensen die plotseling heel vriendelijk lijken, vooral als ze dat normaal gesproken niet zijn. Het idee is dat, net zoals een sluwe vos die zich voordoet als onschuldig, deze mensen misschien verborgen motieven hebben. Voor boeren kan dit spreekwoord relevant zijn als ze denken aan hoe ze door politici werden aangemoedigd om hun bedrijf te vergroten of meer te investeren met de belofte dat die investeringen zouden opbrengen op lange termijn. Achteraf bleek soms dat deze politici niet echt aan de kant van de boeren stonden, waardoor boeren met problemen achterbleven, terwijl de politici voordeel hebben gehaald uit hun steun. Dit spreekwoord herinnert ons eraan om kritisch te blijven en niet zomaar alles te geloven wat ons wordt verteld.
"Het paard achter de kar spannen": "Het paard achter de kar spannen" betekent dat je iets niet in de juiste volgorde doet. Normaal trekken paarden de kar, maar als het paard erachter staat, werkt het natuurlijk niet. Dit spreekwoord gebruiken we als mensen dingen verkeerd aanpakken. Dit gebeurt soms met het milieubeleid. Niet altijd worden de grootste problemen het eerst aangepakt. Je zou denken dat dat logischer en efficiënter is, maar soms kunnen grote en vervuilende bedrijven doorgaan met vervuilen. Dit komt omdat lobbyisten, mensen die de politiek beïnvloeden, hen helpen. Ondertussen wordt er van kleinere bedrijven en mensen die minder macht hebben verwacht dat zij veranderen en inspanningen leveren om het milieu te redden. Dit is niet altijd de beste manier om grote problemen op te lossen.
"De schaapjes op het droge hebben": "De schaapjes op het droge hebben" betekent dat je genoeg geld hebt en je geen zorgen hoeft te maken over financiële problemen. Dit spreekwoord komt van boeren die hun schapen op een droge plek brengen zodat ze veilig zijn voor slecht weer. Veel boeren hebben hun schaapjes niet langer op het droge. Ze maken zich zorgen over hun geld en hun toekomst. Ze weten niet of ze genoeg zullen verdienen om normaal te kunnen leven.
"Te veel hooi op je vork nemen": "Te veel hooi op je vork nemen" houdt in dat je meer werk aanneemt dan je aankunt. Dit komt vaak voor in werksituaties, waar mensen moeite hebben om 'nee' te zeggen en daardoor te veel verantwoordelijkheden dragen. Dit kan leiden tot stress en overbelasting. Voor boeren betekent dit dat ze geconfronteerd worden met de uitdaging om hun bedrijf efficiënt en milieuvriendelijk te runnen, terwijl ze ook aan strenge regels moeten voldoen. Ze moeten investeren in duurzame technologieën en tegelijkertijd concurrerend blijven, wat een complexe taak is, vooral met de onvoorspelbaarheid van het weer en de schommelende prijzen. Dit alles kan hun welzijn en de balans tussen werk en privéleven onder druk zetten.
"Zo zit de vork aan de steel": "Zo zit de vork aan de steel" betekent dat je precies weet hoe iets in elkaar zit. Vroeger waren er twee manieren om een vork aan de steel vast te maken. Je moest weten welke manier je nodig had. Als je dit spreekwoord gebruikt, zeg je dat je de echte redenen of de ware situatie begrijpt. Het gaat over het kennen van de feiten of de waarheid achter een verhaal of situatie. Laat ons samen kijken naar hoe de vork precies aan de steel zit en de tien grote redenen waarom de boeren zo boos zijn.
1. De boeren zijn boos omdat de regels steeds strenger worden.
2. Ze verdienen niet genoeg geld met wat ze verkopen.
3. Ze deden grote investeringen omdat dat moest, maar nu is dat niet meer genoeg en moeten ze opnieuw investeren.
4. Ze moeten stoppen met het werk dat hun families al heel lang doen. Ze zien geen toekomst meer.
5. Ze kunnen niet concurreren met producten uit andere landen die niet dezelfde regels moeten volgen.
6. Ze zijn ook boos door de klimaatverandering. Droogte en overstromingen maken het werk moeilijk.
7. Veel boeren voelen zich niet gewaardeerd voor hun harde werk.
8. Ze staan onder veel druk en dat kan stress veroorzaken.
9. De regels voor subsidies en hoe boeren moeten werken zijn ingewikkeld en soms oneerlijk, vooral voor kleinere boerderijen.
10. De laatste: het is voor nieuwe boeren moeilijk om grond te kopen door de hoge prijzen.
Voila, nu weet je hoe de vork aan de steel zit.
Hoewel deze zorgen iedere mens onzeker kunnen maken, mogen we niet vergeten waarom de regels steeds strenger worden. De impact van de huidige landbouwpraktijken op het milieu is groot en de volksgezondheid is heel belangrijk. Het verbieden van pesticiden en antibiotica is een goede zaak voor de consument. Steeds meer mensen komen ook op voor het dierenwelzijn en zijn tegen de leefomstandigheden van vee en kippen in grote boerderijen. De dieren zitten soms erg dicht op elkaar.
Boeren gebruiken de protesten om te zeggen wat ze moeilijk vinden. Ze willen dat mensen zien hoe belangrijk hun werk is voor het eten dat we elke dag hebben. Als veel mensen de boeren steunen, kan dit helpen om de situatie te veranderen.
De protesten laten ons ook nadenken over hoe we eten maken, hoe we voor de natuur kunnen zorgen, en hoe we het milieu niet te veel belasten. We moeten een manier vinden waarop boeren goed kunnen werken en we ook de natuur beschermen.
We moeten samenwerken om oplossingen te vinden. Boeren, mensen die regels maken, onderzoekers, en de consumenten. We moeten allemaal helpen. We hebben nieuwe ideeën nodig om ervoor te zorgen dat boeren eerlijk betaald krijgen en dat we de natuur niet schaden.
Goed, we hebben gesproken over de protesten van boeren, hoe de landbouw in België zich heeft ontwikkeld, en hoe dit alles onze cultuur heeft beïnvloed. Ook hebben we gekeken naar spreekwoorden die uit de landbouwtijd komen.
Zoals altijd wil ik een liedje aanbevelen. Dit keer is dat ‘Het gras is altijd groener’ van ‘De Held’. De titel verwijst naar het spreekwoord "Het gras is altijd groener aan de overkant" Dit spreekwoord betekent dat het leven van anderen altijd beter lijkt dan je eigen leven, omdat je alleen de goede dingen ziet. Dit spreekwoord gaat niet echt over boeren, maar ik denk dat veel boeren nadenken over een andere baan of een nieuwe manier van boeren, in de hoop dat het beter wordt.
Naarmate we het einde van deze aflevering naderen is het duidelijk dat de kwesties die we hebben besproken geen eenvoudige oplossingen kennen. Elk aspect, van de historische ontwikkeling van de landbouw tot de hedendaagse uitdagingen waar boeren mee geconfronteerd worden, onderstreept de veelzijdigheid van de problematiek.
De uitdagingen waar de landbouwsector voor staat, vragen om een brede maatschappelijke dialoog. Iedereen heeft een deel van de oplossing in handen, en door samen te werken kunnen we streven naar een duurzame en rechtvaardige toekomst voor iedereen.
Als onderdeel van deze dialoog nodigen we jou, de luisteraar, uit om je gedachten, ervaringen, en ideeën te delen. Wat betekent de landbouw voor jou? Hoe zie jij de toekomst van voedselproductie en -consumptie? Je kan jouw inzichten delen via onze Facebookpagina "Waar zijn we mee bezig" of via e-mail op intermediatedutchwithproverbs@gmail.com. Jouw bijdrage is waardevol voor het voortzetten van dit belangrijke gesprek.
We hopen dat deze aflevering je heeft aangezet tot nadenken over de complexiteit van de landbouw in België en de rol die wij allen spelen in het vormgeven van een duurzame toekomst. Blijf vragen stellen, blijf zoeken naar antwoorden, en bovenal, blijf betrokken bij de wereld om je heen. Tot de volgende keer op "Waar zijn we mee bezig".